به رنگارنگی فرهنگ‌های ایران‌ زمین معرفی اجمالی کتاب «افسانه‌‌های ایران زمین – خراسان»

هنر و سرگرمی — 26 سپتامبر 2012

دکتر محسن حافظیان

کار فرهنگی در مهاجرت، آن جایی که فرهنگ مهاجران در بیرون از خاک زیست- بومَش باید زنده بماند، کار دوچندان سخت‌تری از تولید آن در سرزمین خاستگاه هر فرهنگی است. در جریان دشواری‌های گوناگون ماه‌ها و سال‌های نخستین مهاجرت، از سویی تولید و یا مصرف فرآوردۀ فرهنگی به گونه‌ای کاری تجملی، پرهزینه و بی‌سود جلوه می‌کند و از دیگر سو، سطح خواسته‌‌ها و انتظارات از کارهای فرهنگی را پایین می‌آورد. در چنین بافتی، یک تولید فرهنگی در خور، مشکلات درخور توجه خود را هم دارد.

در بخش فعالیت‌های انتشاراتی سازمان «مولتی‌ ساژ»، امسال در روز نخست نوروز، کتاب «افسانه‌‌های خراسان»- به دو زبان فارسی و انگلیسی- را به چاپ رساندیم. این کتاب نخستین عنوان از یک مجموعه ۱۲ جلدی است به نام «افسانه‌‌های ایران زمین». محتوای این مجموعه بخشی از افسانه‌‌های مردمانی است که در استان‌های گوناگون ایران امروزی و آن کشورهایی که با ما ریشه‌‌های تاریخی و فرهنگی مشترکی دارند (افغانستان و تاجیکستان) زندگی می‌کنند. درونمایه‌‌های مشترک فرهنگی را در همین اندک افسانه‌‌هایی که تا کنون گردآوری کرده‌ایم به خوبی می‌توان دید و می‌بینیم که چگونه هربار، از گروهی به گروهی دیگر از مردمان بنا به داده‌ای فرهنگی و زبانی ویژۀ هر منطقه، به رنگ و چهرۀ نوی دیده می‌شوند. شمار دوازده‌گانۀ عنوان‌های این کتاب را هم از دوازده ماه خورشیدی گرفته‌ایم که با این رنگارنگی و دگرگونی‌‌های ماه‌های یک سال هماهنگی داشته باشد. می‌دانیم که شمارۀ دوازده در مشرق زمین و به ویژه نزد ایرانیان همواره یکی از شمارگان آیینی و مقدس بوده است.

از سه سال پیش که با همکاران و دوستان‌مان بنای انجام این کار را گذاشتیم، روند کاری‌مان این بوده است که از منابع معتبری برای گزینش افسانه‌‌ها بهره بگیریم. این منابع یا کتاب‌هایی است که بنا به افسانه‌‌های این یا آن منطقه به چاپ رسیده است و یا مجموعه‌‌های گردآوری‌شدۀ کسانی است که مستقیما از افراد بومی شنیده‌اند و ثبت کرده‌اند. برای نمونه، منبع افسانه‌‌های برگزیدۀ کتاب «افسانه‌‌های خراسان» مجموعه‌ای ۱۵ جلدی بوده است که به دست آقای حمید‌رضا خزاعی در ایران، در انتشارات «ماه جان» به نام افسانه‌‌های خراسان، به تفکیک شهرها، به چاپ رسیده بود. ایشان با گشاده‌دستی اجازۀ برداشت از آن مجموعه را به ما داد که ۱۲ افسانۀ کتاب حاضر بخشی از همان کار بزرگ است. کار بعدی ما بازنویسی افسانه‌‌های برگزیده بوده است که گاه، با دقت و وسواس شایستۀ بسیار، به خودِ گویش محلی ثبت و چاپ شده بود. این کار را هم برای گسترده کردن گروه خوانندگان مورد نظر انجام دادیم. گام بعدی هم ترجمۀ متون به انگلیسی و کارهای ویرایشی آن بوده است. اضافه کنم که متون ترجمه شده گزیدۀ خود دوستان همکار و مترجم بوده است.

مخاطبین مورد نظر این کتاب و دیگر عنوان‌های مجموعۀ «افسانه‌‌های ایران زمین» در آینده، اساسا نوجوانان و جوانان نسل دوم مهاجرانند. مهاجران نسل نخست، به هر دلیل و علتی که ایران را ترک کرده باشند، طبیعتا توانایی خواندن متون فارسی را به خوبی خوب دارند و این سال‌های اخیر هم دسترسی کم و بیش آسانی به کتاب‌های فارسی‌زبان در خارج از کشور پیدا کرده‌اند. اما وضعیت نسل دومی‌‌ها وضعیت دیگری است. نزد این گروه، زندگی کردن و درس خواندن در محیط‌های انگلیسی‌زبان (و یا فرانسه‌زبان) زبان مادری را در بیرون از خانه کاملا به حاشیه می‌راند و سرانجام می‌شود زبان گفتگو با دیگر دوستان ایرانی و زبان گفتگو در برگزاری آیین‌ها و جشن‌ها. بگذریم از آن که در درون خانه هم، به مانند اکثر رسانه‌‌های ایرانی، واژگان انگلیسی و فرانسه یکی در میان جا را بر واژگان زبان مادری مهاجران تنگ می‌کند. با چنین زمینه‌ای، این افسانه‌‌ها را دوزبانه نشر دادیم که اگر خوب نشناختن زبان نوشتاری مادری راه را بر شناخت افسانه‌‌های ملی می‌بندد، برگردان آن به انگلیسی یا فرانسه راه کوتاهی را بر این گنجینه، چونان یکی از شاکله‌‌های فرهنگی، بگشاید.

ناگفته هم نگذارم که این افسانه‌‌های کهن ملی‌مان می‌توانند سرچشمه‌‌های ناب خلاقیت‌های هنری، تئاتر، سینما، …، هنرمندان ما در خارج از کشور باشد. مگر این نیست که فیلم‌های موفقی چون «هری پاتر» و «ارباب حلقه‌‌ها» از بن‌مایۀ برخی از افسانه‌‌های مردمی‌شان برگرفته شده‌اند؟

در حال حاضر با همکاران دو گروه جداگانه، کار گرداوری، ویرایش متون و ترجمۀ کتاب‌های «افسانه‌‌های مازندران» و «افسانه‌‌های آذربایجان» را آغاز کرده‌ایم. همکاری اکثر دوستان با این طرح، همکاری‌ای داوطلبانه بوده است و از سر مهر به سرزمین مادری و باور به ضرورت تولید مجموعه‌ای با این خصوصیات. جا دارد که هم از همکاران خوبم سپاسگزاری کنم و هم از سوی گروه کاری‌مان بگویم که با آغوش باز از هر گونه همکاری در زمینۀ گردآوری افسانه‌‌های استان‌های ایران و افغانستان و تاجیکستان، معرفی منابع معتبر، ترجمۀ متون و پخش و معرفی کتب و پشتیبانی مالی، از سوی همۀ فرهنگ‌دوستان و سازمان‌های فرهنگی استقبال می‌کنیم. همۀ کتابخانه‌‌ها و مراکز فرهنگی ایرانی، افغانستانی و تاجیکی در کانادا می‌توانند با ما تماس بگیرند تا نسخه‌ای از این کتاب را رایگان برایشان ارسال کنیم.

با این باور که نگاهبانی از فرهنگ و زبان (و یا زبان‌های) مردمان، پیش و بیش از همه کار خود آنهاست، بردن بار سنگین تولید این مجموعه را با شمار اندکی از دوستان ایرانی بر دوش گرفته‌ایم و امید داریم که در هر گامی از گام‌های بعدی پرشمارتر باشیم.

www.multissage.ca

Directmultis@gmail.com

همکاری اکثر دوستان با این طرح، همکاری‌ای داوطلبانه بوده است و از سر مهر به سرزمین مادری و باور به ضرورت تولید مجموعه‌ای با این خصوصیات

شمار دوازده‌گانۀ عنوان‌های این کتاب را هم از دوازده ماه خورشیدی گرفته‌ایم که با این رنگارنگی و دگرگونی‌‌های ماه‌های یک سال هماهنگی داشته باشد.